ABD, vergi cenneti ülkelerin faaliyetleri sonucunda vergi geliri kaybına uğrayan ülkelerin başında geliyor. Bu nedenle vergi cennetleriyle mücadele etmek için bir taraftan kendi coğrafi sınırları içerisinde yerleşik vergi yükümlülerinin vergi cennetleriyle bağlantılı faaliyetleriyle ilgili önlemler alırken diğer taraftan vergi cennetleriyle mücadelede uluslararası işbirliği faaliyetlerinde öncü bir rol oynuyor. ABD, vergi cennetleriyle mücadele özellikle bilgi gizliliği konusu ile bu yerlerde gerçekleştirilen faaliyetlerin kayıt altına alınmasını ve/veya bu faaliyetlerle ilgili bilgilerin paylaşılmasını ön plana çıkartıyor. 1990’lı yıllarda başlayan bu çalışmalar sonucunda; ABD, bu konularda önemli mesafeler kaydetti. Örneğin 2010 yılından bu yana İsviçre, Amerikan vergi yükümlülerinin banka hesaplarıyla ilgili bilgileri artık ABD Gelir İdaresiyle paylaşıyor. Vergi cenneti ülkeler, ABD’yle sadece bilgi değişimine dayanan anlaşmalar imzalıyor.

ABD ise kendi ülkesinde yerleşik vergi yükümlüleriyle ilgili diğer ülkelerden aldığı bu bilgileri, vergi matrahlarının doğru tespiti için kullanıyor. Ancak bazı eyaletlerinde gerçekleşen faaliyetler ve bu faaliyetlerle ilgili bilgi gizliliği konularında göstermiş olduğu tutucu yaklaşım son dönemlerde ABD’nin bu uygulamalarında tutarsızlık olarak kabul ediliyor ve sıkça eleştiriliyor.

Bilgi gizliliği konusunda ABD’nin en çok sorgulanan eyaleti ise Delaware olarak kabul ediliyor. Delaware, ABD’nin Atlas Okyanusuna kıyısı olan küçük bir eyalet. Nüfusu yaklaşık 900.000. Eyaletin resmi internet sayfasında kuruluşlarının kolay olması ve kolay iş yapılabilir bir atmosfer olması Delaware’de şirket sayısının artmasının nedenleri arasında belirtiliyor. Ancak işletmelerin Delaware gelmesinin temel nedeni, burada sağlanan vergi kolaylıkları, bilgi gizliliği konusundaki uygulamalar ve toplam vergi yüklerinin azalması. Ancak kara paranın aklanması gibi nedenler de, şirketlerin Delaware’e gelmesinin diğer bir nedenleri arasında gösteriliyor. Ancak Delaware’de vergi yükümlülerine vergi kaçırma değil vergiden kaçınma olanağı sağlanıyor.

Delaware’de bir şirketin kuruluşu bir saatten daha az vakit alıyor. Şirket kuruluşlarını kolaylaştırmak için ayrıca pazartesiden perşembeye kadar ilgili resmi kurum, gece yarısına kadar açık bırakılıyor. ABD’de halka açık şirketlerin hemen hemen yarısı Delaware’de kuruluyor. 2011 yılında kurulan işletme sayısı 133.297. Öyle ki Delaware’de kayıtlı kurum sayısı, Delaware nüfusundan daha fazla. Delaware’de 945.326 kurum faaliyette bulunurken Delaware’n nüfusu 897.934 olarak belirtiliyor. Diğer taraftan işletme sayısının çok olması, Delaware eyaletine önemli bir vergi geliri ve ücret alma olanağı sağlıyor.

Delaware’de bulunan işletmelerin yasal merkezleri ya da faaliyet merkezleri diğer eyaletlerde olsa da bu vergi yükümlülerine önemli avantajlar sağlanıyor. Örneğin telif, lisans ya da patent gibi gayrimaddi haklardan elde edilen gelirler, Delawere’deki bu bağlı işletmelere aktarılıyor. Çünkü bu gelirler, Delaware’de vergilendirilmiyor.

Delaware’de faaliyette bulunan işletmeler, aslında çoğunlukla kağıt üstünde kurulu olan ve Delaware’de faaliyette bulunuyormuş gibi gösterilen işletmeler. Bu işletmelerin çalışanları ya da varlıkları bulunmuyor. İşletmeleri kimin kurduğu ya da ne amaçlı kurduğuna ilişkin bilgilere de önem verilmiyor. Tüm eyaletler içerisinde işletme kuruluşlarında en az bilgi alan eyalet, Delaware olarak tanımlanıyor. Bu özelliğiyle Delaware, dünyanın en gizli işletmelerinin en kolay şekilde kurulabildiği yer olarak kabul ediliyor.

Dünyada büyüklük sıralamasında ilk onda yer alan enerji ve maden işletmelerinin Delaware’de yaklaşık 900 dolayında bağlı işletmesi bulunuyor. Ayrıca Apple, Coca-Cola, Ford ve Wal-Mart gibi ABD’nin büyük kuruluşları da Delaware bağlantılı faaliyetler gerçekleştiriyorlar

Delaware’de ABD’de dışından da şirket kurmak mümkün. Bu özelliğiyle Delaware, yurt dışından gelen vergi mükellefleri için vergi cenneti olma özelliğine sahip oluyor. Dünya genelinde en büyük işletmelerin yaklaşık yarısından fazlasının Delaware’le bağlantısı bulunuyor. Bu işletmelerin ABD’de bir banka hesabına sahip olması gerekmiyor. Ayrıca bu işletmelerin gerçek sahiplerine ya da yararlanıcılarına ilişkin bilgiler de tutulmuyor. Bu özellikleriyle Delaware, artık dünyanın en az saydam ve bilgi gizliliğinin en fazla olduğu yer olarak belirtiliyor. Bu işletmelerin Delaware’deki faaliyetleri, az gelişmiş ülkelerin vergi gelirleri üzerinde de olumsuz etkide bulunuyor.

Delaware’deki bu faaliyetlerden olumsuz etkilenenler sadece diğer ülkeler değil. Bu uygulamaların son on yılda diğer eyaletlere de yaklaşık 9,5 milyar dolar vergi gelirine mal olduğu belirtiliyor. ABD’de Delaware dışında Nevada, Wyoming ve Oregon eyaletlerinde de kağıt üstünde kurulan benzer özelliklere sahip işletmeler son dönemlerde artmaya başlıyor. Bu yerler, Amerikan şirketlerine dünya genelinde rekabet avantajı sağlıyor.

Ancak Delaware’de gerçekleştirilen bu faaliyetler, vergi cenneti oldukları suçlamasıyla karşı karşıya kalan Cayman Adaları gibi ülkelerin olduğu kadar artık uluslararası kuruluşlarında ilgisini çekiyor. Bu kuruluşlara Delaware’de gerçekleştirilen faaliyetlere dikkat çekmeye çalışan Dünya Bankası örnek olarak gösteriliyor.

Delaware’in bu özellikleri adil vergi rekabeti tartışmalarını da beraberinde getiriyor. OECD’nin öncülüğünde yürütülen vergi cennetleriyle mücadele amaçlı zarar verici vergi rekabeti çalışmalarında, vergi cenneti ülkelerde gerçekleştirilen faaliyetlerin saydamlığı ve diğer ülkelerle bilgi paylaşımı ön plana çıkarken, bilgi paylaşımının bu ülkeleri bilgi paylaşmayan diğer ülkelere göre dezavantajlı duruma düşürmemesi, dolayısıyla adil vergi rekabetinin sağlanması ve bütün ülkelerin bilgi değişim standartlarına uyması için Küresel Forum adı altında uluslararası çalışmalar yapılırken ABD’nin kendi eyaletlerinde bu tür faaliyetlere izin vermesi haklı olarak diğer ülkelerin ve özellikle de vergi cenneti ülkelerin tepkisini çekiyor

Not: Bu yazı yer alan bilgiler, büyük ölçüde Newyork Times’da 30 Haziran 2012 günü yayımlanan “How Delaware Thrives as a Corporate Tax Haven” başlıklı habere ve Delaware eyaletinin resmi internet sayfasına dayanmaktadır.