Kapalı alanlarda sigara içilmesinin yasaklanmasından sonra daha da belirginleşen sigaranın zararlı “bir şey” olduğuna dair kabûl, Sağlık Bakanlığı’nın kamu spotlarıyla da birlikte, birçok tiryakinin durup düşünmesine ve birçok kişinin bırakmasına vesile olan bir süreç oluşturdu. Diğer taraftan kapalı alanlara dair yasağın aşılmasına yönelik arayışlar, moda oluştururcasına mekân oluşumlarını gündeme getirdi. Bu yasağa değin az sayıda karşılaşılan kapalı bahçe, sera gibi betimlemelerle tariflenebilecek işletme görüntüleri çoğaldı. Kapalı alanın ön tarafında herhangi bir boşluğa sahip işletmeler, kış aylarında bu alanları cam paravanlarla kapatarak “yarı açık yarı kapalı” yorumlanabilecek bir ara modelle bu alanlarda sigara içen müşterilerine hizmet vermeye başladılar. Bu durumu bir refleks olarak değerlendirdiğinizde “ilginç” görmeyebilirsiniz. Ancak bunca işletmenin bu türde çözümler yaratması, toplam harcama açısından bakıldığında azımsanmayacak bir değere ulaşmıştır diye düşünüyor insan. Peki neden bu arayışlar?

Sigaraya dair “zararlı” betimlemesinin ortaya çıkışı literatürde 19. yüz yıl olarak belirtilir. Önceki yüz yıllar boyunca tütün bitkisinin tedavi edici özelliklerinden yararlanıldığı, tütün içilmesinin zihinsel faaliyetlere iyi geldiği, bir çok fikri eser yaratıcısının tütün ile çalışmalarına yoğunlaştığı, tütün içmenin bir törensel anlamı olduğu gibi bir çok anlatı ile de karşılaşılmaktadır. Kanaatimizce bu nedenle, herhangi bir başka zararlı ilan edilen alışkanlık yoktur ki, yapıldığında çevre tarafından da “makûl” karşılanıyor olsun. Tütünün hikayesi olarak başlayan süreçte, pipo, puro, sigara olarak süregelen evrilmelerle bu alışkanlık, insan oğlu için kolaylıkla içselleştirilebildiğine göre, tüm çabalara ve ulaşılan iyi sonuçlara rağmen, kullanıcılarına “uyuşturucu müptelası”, “tehlikeli”, “zarar verebilir” gibi bakılmayan, aksine içimine estetik katanlarımıza zaman zaman beğeniler de iletilen bir alışkanlık konumundadır. Bu durumda sorun nedir? Sorun tütünün günümüz teknolojileri ile sunumu sırasında oluşan kimyasal bileşimler mi? Bu konuda “ahkâm” yeterliğimiz yok kuşkusuz.

Tütünün bir bitki vasfıyla “yok edilmesi” söz konusu değilse, sigaranın varlığını sürdürmesi de kaçınılmaz görünüyor. Bitki vasfıyla tütünden yararlanılmasının geçmişten günümüze olası görüldüğü anlaşılıyor. Sigara üzerinde başkaca maddelerde olduğu gibi yüksek vergi yükü olduğu ve bunun sağlık politikası çerçevesinde, caydırıcılık açısından işlevselliği bir “kabûl” gibi görülmektedir. Ancak sigara içmekten vazgeçmeye vergi yükünün ne denli etkide bulunduğu tartışmaya açıktır kanımızca. Bu konuda temel belirleyici talep esnekliği kuşkusuz. Ancak özellikle sosyal alanda birçok işletmenin sigara içenleri gözeterek oluşturdukları alanlar ve birçok iş merkezi, kamu kurumlarında dahi dış alanlara konulan portatif kül tablaları dikkate alındığında sigara üzerindeki vergi yükünün caydırıcı olmaktan çok, hazineye gelir yaratıcı işlevinin daha etkili olduğu düşünülmektedir. Tabii ki bu gelirin hazineye zararı değil yararı vardır. Ancak eğer talep esnekliği düşük bir malın tüketimini kısmak için vergi yüksek tutuluyorsa bu mala dair yasa dışı yollardan edinme ve tüketme kanallarında artış olması da kaçınılmazdır.

Son Söz: Tütün bir bitkidir,  sigara ise ondan türetilmiş bir kimyasal. Tarım ekonomisi açısından tütüne sigaradan daha farklı yaklaşmak gerektiği göz ardı edilmemelidir. Ayrıca başkaca alışkanlıklara göre masumca içselleştirilmiş sigaranın tüketimini azaltmak vergisel önlemlerle olası değildir. Kamuoyu sağlığa dair verilerle ikna olmadıkça bu gibi maddelere konulan yüksek verginin, yasa dışı arayışları körükleme olasılığı dikkate alınmalıdır.