I-GİRİŞ:

(Teslimi yapan) vergi mükelleflerinin, bedelsiz teslimlerinin gelir ve kurumlar vergileri (kazançtan indirilip indirilemeyecekleri açısından) ile dolaylı vergiler (KDV/ÖTVye tabi olup olmadıkları açısından)   karşısındaki durumu,  öteden beri tartışılmış ve tartışılmaktadır. Burada dikkatimizi çeken konu, işlemin karşı ayağına, yani yine doğrudan vergiler açısından, bedelsiz(emtia ya da sabit kıymet gibi)  varlık edinenlerin, vergi mevzuatı bakımından  nasıl  kayıt yapmaları konusuna  hiç  yada çok az dokunulduğudur. Acaba bunun nedeni, bu konunun herkes için açık olduğu ve hiçbir tereddüt olmaması mıdır? Buna gözlemlerimiz ve tecrübelerimize göre olumlu cevap veremiyoruz. Çünkü;  biliyoruz ki, bir çok mükellef kendine göre değerlendirmekte, ya hiç kayıt yapmamakta ya da yaptığı kayıt tartışmaya açıktır. Bu nedenle; aşağıdaki ayırımlarda, elde eden açısından gelir ve kurumlar vergileri karşısında, bedelsiz edinimlerin ne anlama geldiğini açıklamaya çalışacağız:

II- İŞLETMELERİN BEDELSİZ VARLIK EDİNİMİ:

Konumuz, herhangi bir kişinin bedelsiz/ivazsız varlık edinimi değil, gelir ya da kurumlar vergisine tabi işletmelerin, bedelsiz edinimleridir. İşletme dışındaki bedelsiz/ivazsız edinimler bilindiği gibi Veraset ve İntikal Vergisinin konusunu oluşturmaktadır. Halbuki, işletmelerin bedelsiz edinimleri, Gelir Vergisi Kanunu’nun Bilanço usulüne göre karın tespiti başlığını taşıyan 38 inci maddesine göre, kar; yılsonu özvarlığı ile yılbaşı özvarlığı arasındaki olumlu fark olarak tanınması nedeniyle, özvarlıkta her ne sebeple olursa olsun istisnalara girmeyen (ve ortaklarca işletmeye katılmayan)  bir artış varsa , (ortaklarca çekilen varlıklar eklenerek) gelir ya da kurumlar vergisine tabi kazancı oluşturacaktır.  Genel olarak, bu artış ticari faaliyetlerin mali sonucu ya da Vergi Usul Kanunu değerleme hükümleri sonucu ortaya çıkar. Bunun dışında, eğer hediye ve ikramiye, promosyon, numune  dahil herhangi bir sebeple bedelsiz varlık edinimi nedeniyle özvarlıkta bir artış olursa, gelir ve kurumlar vergisine tabi olmalıdır[1]. Bedelsiz edinim, karşılığı ödenerek, borçlanarak  ya da  mal ya da hizmetle takas yapılarak elde edilenler dışında, herhangi bir şekilde elde edilen emtia,  alacak  ya da  maddi / gayri maddi sabit kıymetler olabilir. Elde etmekten kasıt, söz konusu varlık üzerindeki  hukuki ya da ekonomik tasarruf hakkına sahip olmaktır.

III-BEDELSİZ ELDE EDİLEN VARLIKLARIN MUHASEBE KAYDI.

Uygulamada, bazı mükelleflerin bedelsiz elde edilen varlıkları iz bedeliyle kaydettikleri görülmektedir. Bunu doğrulayan bir  vergi mevzuatı ya da muhasebe standartı bulunmamaktadır. Tersine, Vergi Usul Kanunun 267 inci maddesi, ‘’…gerçek bedeli olmayan veya bilinmeyen veyahut doğru tespit edilemeyen malın, emsal bedeliyle değerlenir’’ demektedir. Bu nedenle bedelsiz elde edilen varlıklar, maliyet bedeliyle değil, ‘’emsal bedeliyle değerlenerek defter kayıtlarına geçirilmelidir[2]. Bedelsiz teslim edilen varlıklar için, varlığı teslim edenler genellikle emsal bedeli üzerinden KDV hesaplayarak ve fatura üzerine ‘’bedelsizdir.’’ ‘’bedeli ödenmeyecektir’’ Yazarak  teslim etmektedirler[3]. KDV kanunu’nun 27 inci maddesine göre, KDV matrahı teslim edilen malın emsal bedelinden düşük olamayacağı için, görüşümüze göre, elde edilen varlık için ayrıca emsal bedeli belirlenmeden, bedelsiz faturadaki KDV ye tabi olan varlık değeri, kayıtlara esas alınabilir. Bu uygulama, bir satı alma ya da imalat söz konusu olmadığından, satın alınan emtia ve sabit kıymetin maliyet bedeliyle değerleneceği hükmüne de aykırı değildir[4].  Emsal bedeli 1.000.-TL ve KDV si 180.- lira olan ve bedelsiz elde edilen bir varlık şu şekilde muhasebeleştirilebilecektir[5]:

------------------------------  /    ----------------------------------------------------

153-TİCARİ MALLAR                                              1.000.-TL

(yada MADDİ DURAN VARLIKLAR)

191-İNDİRİLECEK KDV                                             180.-TL     

                         679-DİĞER OLAĞAN DIŞI GELİRLER         1.180.-TL  

-------------------------------  /     -------------------------------------------------- 

Görüldüğü gibi, bedelsiz elde edilen varlık ve ödenmeyecek fakat indirim konusu yapılarak KDV toplamından oluşan tutar, gelir kaydedilecek[6], varlık ticari mal ise, satıldığında gidere intikal ettirilmek üzere stokta yeralacak, sabit kıymet ise, amortisman yoluyla giderleştirilebilecektir[7].  

Bazı telefon operatörlerinin, belli bir süre abonelikten çıkmama ve/veya minimum aylık kullanım taahhütü karşılığı abonelerine bedelsiz mobil telefon verdikleri görülmektedir. Bu telefonların da yukarıdaki gibi, emsal bedeli üzerinden aktifleştirilerek amortismana tabi tutulması gerekir[8]. 

Başka örnek vermek gerekirse, Türkiye’de yerleşik olmayan işletmelerin, Türkiye’deki (Türk şirketi ya da şube formundaki) işyerlerine, bedelsiz makine ve techizat gönderdiklerine rastlanmaktadır. Bu durumda, bedelsiz gelen varlıkların, kira karşılığı geçici olarak mı yoksa, sürekli sabit kıymet olarak mı gönderildiğini saptadıktan sonra, eğer ikinci şık için gönderilmiş ise, yine yukarıdaki muhasebe kaydına göre sabit kıymet olarak kayıtlara geçirilmelidir. 

Bu arada, yukarıda bahse konu bedelsiz varlık teslimlerinden farklı olan ve TTK 376 ya göre, sermaye tamamlaması için ortaklarca yapılan nakit ödemelerinin, verilen özelgenin aksine ,vergiye tabi olmaması gerektiği şeklindeki görüşümüzü hala korumakta olduğumuzu hatırlatmak isteriz.