Transfer fiyatlandırmasında emsal araştırmasının ne kadar sorunlu olduğu herkes tarafından kabul edilnmektedir. Gayri maddi haklar için emsal bulunması ise, her biri ayrı işletmeler ve içinde bulundukları özel koşullara göre geliştirildiklerinden, benzer bir ürün bulunması olanaksıza yakın bir zorluğu bünyesinde taşımaktadır. Bu nedenle, gayri maddi hakların değerlemesi özel bir ilgiyi gerektirmektedir. Bu değerlemede, maliyet artı, indirgenmiş net nakit akımı, getirinin kapitalizasyonu, yatırımın geri dönüşümü gibi çeşitli yöntemler önerilmiştir. karşılaşılan güçlük ve belirsizlikler, bu konuyla uğraşanları pratik çözümler aramaya itmiştir. Bu konuda görüş bildirenlerin en tanınmışlarından biri de, değerlendirmede maliyet, gelir ve piyasa yaklaşımlarından gelir yaklaşımının içinde yeralan , %25-75 kuralını ortaya koyan Robert Goldshilder’ dir. Goldshilder, 1950 lerin sonuna doğru yaptığı kapsamlı araştırmada, lisans alanların yaklaşık %5 lisans ödedikleri ürünlerden, net satış hasılatına göre %20 kar elde ettikleri görülmüştür. Bu da, lisans alanların, lisans karşılığı lisans verenlere karlarının ortalama olarak %25 ini vermeye (tabii lisans verenlerin de buna ) razı olduklarını göstermiştir. Bu kaba oran (the rule of thumb), lisanslı teknolojiye sahip ürünün karının, lisans alan ve veren arasında paylaşılması gerektiği görüşüne dayanmaktadır.Bu bölüşümde; lisans alan, üstlendiği işletme ve ticari katkı ve riskleri, nedeniyle karın önemli bir kısmını almayı hak etmektedir. Lisanstan sağlanacak fayda, onun kullanım süresi içersinde yarattığı karlılığa bağlı olacaktır;bu nedenle, birkaç yıllık süreye değil uzun vadenin dikkate alınması gerekir. Karlılık hesaplanırken, yalnız üretim maliyetinin değil, pazarlama ve satış,genel ve idari giderler ve araştırma ve geliştirme giderleri de dikkate alınmalıdır. %25 oranının nasıl uygulandığını aşağıdaki tablodaki bilgiler dikkate alınarak şu şekilde gösterilebilir:
Geliri arttıran lisans halinde:
|
Lisanssız (TL) |
Lisanslı(TL) |
%25 kuralı |
Hasılat |
100 |
110 |
|
Satış maliyeti |
40 |
40 |
|
Brüt kar |
60 |
70 |
|
Faaliyet giderleri[1] |
30 |
30 |
|
Faaliyet karı |
30 |
40 |
(40x%25)/110=%9,1 |
Gideri azaltan lisans halinde:
|
Lisanssız(TL) |
Lisanslı(TL) |
%25 kuralı |
Hasılat |
100 |
100 |
|
Satış maliyeti |
40 |
30 |
|
Brüt kar |
60 |
70 |
|
Faaliyet giderleri |
30 |
30 |
|
Faaliyet karı |
30 |
40 |
(40x%25)/100=%10 |
Yukarıda görüldüğü gibi, bu kurala göre lisans verene hasılat üzerinden her iki halde de faaliyet karı ve lisans alanın payının değişmemesine rağmen birinci halde, %9,1 ve ikinci halde ise %10 lisans ödenmesi gerekecektir.
Kuralın eleştirisi:
Bu kural, ‘’ham’’ ya da gelişmemiş olarak nitelendirilmektedir. Eleştiriler şu noktalarda yoğunlaşmaktadır:
-Kural, olayın özel şartlarını dikkate almamaktadır,
-Kural, %25 in brüt kar, net kar ya da karın başka bir ölçüsüne göre mi hesaplanacağında belirsizlik taşımaktadır.
-Genellikle gross kar üzerinden hesaplanması gerektiği kabul edilmekte, bu da; karın üzerinde etkili olan diğer giderler ihmal edilmektedir anlamına gelir,
-Kural, lisansın ürüne küçük bir katkısı olması hallerinde uygulanamaz,
-Kural sadece, kaba bir ölçüden ibarettir bu nedenle, eksiksiz analiz yöntemi tercih edilmelidir.
Bütün eksikliklerine rağmen, söz konusu kural, en azından pazarlıklara ve daha derin analizlere bir başlama noktası olarak kabul edilerek, geniş bir uygulama alanı bulmuştur.
Ancak; yukarıda bahsi geçen eksiklikleri nedeniyle, transfer fiyatlandırması gibi ciddi sonuçları olan mevzuat açısından, genellikle ülkeler arasında önceden belirlenmiş bir formüle dayalı (Global Formüle Dayalı Bölüşüm/Global Formulary Apportionment) yöntemler konusunda bir anlaşma sağlanamadığından OECD tarafından uygulanabilir bulunmamış dolayısıyla söz konusu kural, bu gibi ürünlere uygulanan karşılaştırılabilir fiyat yöntemine bir alternatif oluşturamamaktadır.
[1] Pazarlama ve satış,Yönetim giderleri ve araştırma-geliştirme giderleri gibi genel giderler, faaliyeti destekler , bu nedenle net karın hesaında dikkate alınmalıdır . Gordon V.Smith &Russel L.Parr ,Valuation of Intellectual Property and Intangible Assets,362 (2. Baskı.1994)