Vergi Usul Kanunu’nun 134’üncü maddesi vergi incelemesini, amaç ölçütüyle tanımlamıştır. Vergi incelemesinin yapılması nedenini de açıklayan bu betimleme, “Vergi incelemesinden maksat, ödenmesi gereken vergilerin doğruluğunu araştırmak, tespit etmek ve sağlamaktır.” şeklinde ifade edilmiştir.

Vergi incelemesi hukuku çeşitli değişiklikler sonucunda bugün itibariyle mükellef hakları yönünden daha ağırlıklı bir niteliğe kavuşmuştur. Vergi incelemesine başlandığını gösteren belgeden (incelemeye başlama tutanağı) incelemenin yürütüleceği en fazla süreye değin bir çok ayrıntı incelemeye başlama aşamasında bildirilmek zorundadır. Haklar esaslı bu hukuk kapsamında yapılacak incelemenin süresini belirleyen ölçüt de incelemenin türü olarak belirlenmiştir. Vergi incelemesinin türü, inceleme süresine etkisi nedeniyle önem taşımaktadır. Bir inceleme türünde süre 6 ay olarak belirlenebilmekteyken diğer inceleme türünde bu süre 12 ay olarak belirlenebilmektedir.

Vergi incelemesi türleri yönetmelikle tanımlanmıştır.  Vergi İncelemelerinde Uyulacak Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmelik’in Tanımlar başlıklı 3’üncü maddesinde sınırlı inceleme tam inceleme dışında kalan vergi incelemesi olarak tanımlanmıştır. Tam inceleme ise aynı maddede “Bir mükellef hakkında, bir veya birden fazla vergi türü itibarıyla bir veya daha fazla vergilendirme dönemine ilişkin her türlü iş ve işlemlerinin bütün matrah unsurlarını içerecek şekilde, yapılan vergi incelemesi” olarak tanımlıdır.

Tam vergi incelemesinin ayrıntılı tanımına karşılık sınırlı vergi incelemesi “tam vergi incelemesi dışında kalan” ölçütüyle unsurları gösterilmeksizin ve çok geniş içerikli algılanmaya uygun şekilde tanımlanmıştır. Tam vergi incelemesinin unsurlarının gösterilmesi yoluyla sınırlı vergi incelemesinin de “sınırlarını” göstermek gerekmektedir.

Tam veri incelemesinin tanımı uyarınca bir vergi incelemesinin tam olarak değerlendirilmesi için ölçütler aşağıdaki şekildedir:

1.  İnceleme mükellefin HER TÜRLÜ İŞ VE İŞLEMLERİNE ilişkin olmalıdır.
2.  İnceleme, ilgili olduğu vergi türüne ilişkin TÜM MATRAH UNSURLARI açısından yapılmalıdır.

Bu ölçütler dışında tanımda yer verilen unsurlar konunun vergi tekniği ve hukuku yönünden sınırlı vergi incelemesi açısından da geçerli olan unsurlardır. Sınırlı vergi incelemesi de bir veya birden fazla vergi türüne, bir veya birden fazla vergilendirme dönemine ilişkin olabilir. Bu ortak unsurlardan ayrıştırıldığında tam vergi incelemesine ilişkin ölçütlerin sınırlı vergi incelenmesi yönünden değerlendirilmesi durumunda sınırlı vergi incelemesinin ölçütleri aşağıdaki şekilde belirlenebilir:

1.   İnceleme mükellefin HER TÜRLÜ İŞ VE İŞLEMİNE ilişkin olmayıp BİR VEYA BİR KISIM İŞ VE İŞLEMİNE İLİŞKİNDİR.
2.  İnceleme, ilgili olduğu vergi türüne ilişkin BİR VEYA BİR KISIM MATRAH UNSURU açısından yapılmalıdır.

Vergi incelemesinin hangi türde olduğu, mükellef hakları yönünden önem taşımaktadır. Vergi Usul Kanunu’nun 140’ıncı maddesi vergi incelemesi yapanlara, incelemeye tabi olana bunun konusunu işe başlamadan önce açıklama yükümlülüğünü hükme bağlamıştır. Aynı maddeye göre incelemeye başlandığı, bir tutanağa bağlanarak bir örneği nezdinde vergi incelemesi yapılana verilir. Bu tutanak ilgili yönetmelikte “İncelemeye Başlama Tutanağı” olarak betimlenmiştir. İncelemeye başlama tutanağının içeriği konusunda Vergi İncelemelerinde Uyulacak Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmelik’in 11’inci maddesinde belirleme yapılmıştır. Buna göre tutanakta yer verilmesi gereken ilk unsur incelemenin türüdür. Çünkü bu konu yapılacak incelemenin azami süresinin belirlenmesinde temel ölçüttür. Sınırlı vergi incelemesi açısından azami 6 ay süre söz konusu iken tam vergi incelemesi yönünden azami 12 ay süre vardır. İncelemenin türünün mükellefe bildirilmesi, vergi incelemesi tasarrufunun keyfi olarak kullanılması riskini önleyici işleve sahiptir.

İnceleme türü ile koşutluk taşıyan en önemli unsur inceleme konusudur. İnceleme konusu, çoğunlukla vergi türü olarak değerlendirilmektedir. Ancak inceleme konusu, Vergi Usul Kanunu’nun 140’ıncı maddesinde belirlenen açıklama yükümlülüğü uyarınca vergi türünden daha farklı bir ayrıntıyı temsil etmektedir. İnceleme gerekçesiyle de birlikte değerlendirilmesi gereken inceleme konusu, inceleme türüne bağlı olarak açıklıkla bildirilmesi gereken öneme sahiptir. Mükellef nezdinde TÜM İŞLEMLER VE MATRAHIN TÜM UNSURLARI yönünden yapılacak tam vergi incelemesinde incelemenin konusu açısından bildirilmesi özellik taşıyan bir durumdan bahsedilmesi gereği yoktur. Çünkü tam vergi incelemesinin tanımı gereği inceleme konusu inceleme türüyle bildirilmiş olmaktadır. Ancak incelemenin sınırlı olduğu durumda inceleme konusunun ayrıca ve ayrıntılı olarak bildirimi gerekmektedir. Çünkü sınırlı vergi incelemesine dair yukarıda yer verdiğimiz ölçütler uyarınca BİR VE YA BİR KISIM İŞLEMLER YÖNÜNDEN İLGİLİ VERGİ MATRAHININ BİR VEYA BİR KISIM UNSURLARI İTİBARİYLE yapılacak incelemenin HANGİ İŞLEMLER AÇISINDAN yapılacağının bildirilmesi, İNCELEME KONUSUNUN AÇIKLANMASI durumunu temsil eden tek durumdur. İnceleme konusu olarak vergi türünün bildirilmesi inceleme konusunun açıklanması olmamaktadır. Çünkü vergi incelemesi türlerini belirleyen ölçüt vergi türleri olmayıp, işlemlerin tamamının ya da birinin veya bir kısmının incelenecek olmasıdır.

İyi bir hafta sonu dileklerimizle…