Matrah ve/veya vergi artırımı düzenlemeleri, devletin gelir gereksinimi yönünden işlevsel olmakla birlikte, vergi incelemesi yetkisinin kullanımı açısından da sonuç yaratacak şekilde yapılmaktadır. Düzenlemeler matrah artırımına dair bir süre belirlemekte, bu sürenin herhangi bir aşaması da düzenlemelerin yayımlanması öncesinde başlanmış vergi incelemelerinin matrah artırımında bulunan mükellefler yönünden yürütülebilirliği ve/veya tamamlanması için milat olarak belirlenmektedir.

Vergi incelemesi ile ödenmesi gereken verginin doğruluğu araştırılmaktadır. Sonuçları alınmamış hesap dönemi dahil olmak üzere tarh zamanaşımı süresi içince vergi incelemesi her zaman yapılabilir.

Vergi incelemesi incelemenin türüne göre kanuni sürelere tabidir. İncelemenin başlangıcından itibaren yürütülebileceği azami süre Vergi Usul Kanunu’nda gösterilmiştir. İncelemenin yürütülmesine ilişkin sürecin kanuni olarak mücbir sebeple dahi kesintiye uğrayıp uğramayacağı tartışmalıdır. Çünkü vergi incelemesi, incelemeye başlamaya dair süreç usulüne göre yerine getirildikten itibaren ağırlıklı olarak incelemeye yetkili olan tarafından yürütülen bir işlemler bütünüdür. Bu bütün içinde yükümlüden talep edilen yükümlülüklerin(belge ibrazı gibi) yerine getirilmesi açısından yükümlü dışında da kişiler(çalışanlar gibi) aktif olabildiğinden, geleneksel ve mesleki görgü çerçevesinde incelemeye yetkili tarafından makul görme iradesi dışında yükümlü odaklı herhangi bir nedenin incelemeyi kesintiye uğratması söz konusu değildir.

Vergi incelemesi bir görev olduğundan inceleme konusunda görev veren yerin hukuki ölçütlerle incelemeyi kesintiye uğratması, alışıldık olmamakla birlikte idare hukuku yönünden mümkündür. Olağan süreç bu görevin hukuka uygun yürütüldüğü kabulü ile kanuni sürelerde(süre eklemeleri dahil) incelemeye yetkili tarafından yürütülmesi ve tamamlanmasıdır.

Vergi incelemeleri, matrah artırımı düzenlemeleri ile yukarıdaki durumlardan farklı olarak özel kanunlarla kesintiye uğratılabilmektedir. Bu düzenlemeler kanun niteliğindedir.Düzenlemelerin öteden beri ortak özelliği ilgili düzenlemenin resmi gazetede yayımlanması ve/veya yürürlüğe girmesi tarihinden önce başlanmış vergi incelemeleri konusunda ayrıntılı süreçler tanımlamasıdır. İnceleme, matrah artırımından yararlanan mükellef için ilgili düzenlemede(kanunda) gösterilen bir tarihe kadar tamamlanmadığı durumda sürdürülmez. Bu türdeki düzenlemeler inceleme sürecinde bulunan mükelleflerin matrah artırımında bulunma iradesini uyarma özelliği taşımaktadır.

Genel olarak matrah artırımında konu edilen yıllara ilişkin olarak, vergi suçu fiillerine ilişkin olanlarla mükellef hakları ve hazine yararı yönünden sonuçları olabilen iade incelemesi niteliğindeki incelemeler hariç, vergi incelemesi yapılmayacağı da düzenlemelerde hükme bağlanarak hem mükellefin matrah artırımında bulunma iradesinin uyarılması, hem de incelemeye yetkililerin iş yükünün hafifletilmesi amaçlanmaktadır.

Düzenlemelerle matrah artırımı ile vergi incelemesi arasında daha çok mükellef hakları yönünden olumlu bir ilişki kurgulanmakla birlikte, matrah artırımının vergi incelemesi sürecini kesintiye uğratması, vergi incelemesi yapılmamasına ilişkin sonuç yaratması, kesintiye uğrayan vergi incelemesi sürecinin bir daha başlamamak üzere bitirilmesi açısından her düzenleme döneminde tereddüt yaratan konularla ve olağan görülmemesi gereken izleme süreçlerine neden olan radikal koşullar belirlenmektedir. Bu koşullar sınırlı ve fakat süreçlere etkisi baskındır. Bu koşullar iki madde halinde aşağıdaki şekildedir:

1-Vergi incelemesi görevinin içeriği vergi türlerinden her biri için matrah ve/veya vergi artırımında bulunulmadığı durumda inceleme artırıma konu edilmeyen vergi türü için sürdürülür.

2-Matrah ve/veya vergi artırımı sonucunda tahakkuk eden vergiler sürelerinde ödenmediği durumda artırım işlemleri iptal edilir ve geçmişten bugüne zaman aşımı süreci içinde bulunan tüm vergi incelemesi görevleri yeniden başlatılır.

Vergi incelemesinin matrah ve/veya artırımı ile ortadan kalkması, mükelleflerin vergi incelemesi süreci dışında kalma şeklinde olumlu sonucu olduğunu bileceği matrah ve/veya vergi artırımı ile gönüllü uyumunun işlevsel kılınması, incelemeye yetkililer yönünden iş yüklerinin bu düzenlemelerle azaltılması, tüm bu sonuçların ise en kısa sürede ve en etkin alınması hedeflendiği durumda vergi incelemesi ile matrah ve/veya vergi artırımı ilişkisinin vergi türlerinden bağımsız olarak bir bütün olarak ele alınması, vergi incelemesi tasarrufunun matrah ve/veya vergi artırımının tahakkuk aşamasıyla sonuçlandırılması, ödemenin tahsilat hukuku yönünden değerlendirilmesi gereken konu olduğunun öncelenmesi gerektiği kanaatindeyiz.