COVID-19 küresel salgını yaklaşık bir yıldır tüm dünyaya adeta bir bilim kurgu filmi yaşatıyor. Artık aşıların gündeme gelmeye, hatta uygulanmaya başladığı şu günlerde, salgın özellikle kuzey yarım kürede zirve noktasında. Sağlığımızın yanı sıra, hem makro, hem de mikro düzeyde, ekonomileri, maliye ve para politikalarını, vergi gelirlerini ve uygulamalarını da doğrudan etkiliyor. Bu etkileri en aza indirmek, mali semptomları (belirtileri) gidermek ve azaltmak amacıyla, hem ülkeler hem de uluslararası kurum ve kuruluşlar yoğun çaba sarf ediyor. Salgının getirdiği, daha önce görülmemiş, kendine özgü ve benzersiz koşullar, pek çok ekonomik konuyla ilgili yeni bir yaklaşım ve bakış açısını da gerektiriyor.

Bu kapsamda; daha önce OECD tarafından yayımlanan “Çok Uluslu Şirketler ve Vergi İdareleri İçin Transfer Fiyatlandırması Rehberinde (Transfer Pricing Guidelines for Multinational Enterprises and Tax Administrations)”[1] belirtilen ve transfer fiyatlandırması uygulamalarının ve bu uygulamaların temelini oluşturan emsallere uygunluk ilkesinin (arm's length principle) de salgın koşulları göz önünde bulundurularak yeniden değerlendirilmesi gereği ortaya çıktı. Ortaya çıkan bu ihtiyacı gidermek amacıyla; emsallere uygunluk ilkesinin, mevcut durum, koşullar ve zorluklarda uygulanmasına ilişkin yeni yaklaşımları da içeren, “COVID-19 Pandemisinin (Küresel Salgınının) Transfer Fiyatlandırmasına Etkileri Hakkında Rehber (Guidance on The Transfer Pricing Implications of The COVID-19 Pandemic)”[2] OECD tarafından, 18 Aralık 2020 tarihinde yayımladı. Söz konusu Rehber, OECD/G20 BEPS (Base Erosion and Profit Shifting-Matrah Aşındırması ve Kar Aktarımı) Kapsayıcı Çerçevesinin 137 üye ülkesi tarafından geliştirildi ve onaylandı. Dolayısıyla, bu Rehberi bağımsız olarak değil de, OECD Transfer Fiyatlandırması Rehberinde yer alan açıklamalarla birlikte değerlendirmekte fayda var.

OECD’ye göre söz konusu Rehber; uluslararası koordinasyonun ve yaklaşımın oldukça önemli ve gerekli olduğu bu dönemde, COVID-19 küresel salgınından etkilenen dönemler için, transfer fiyatlandırması kurallarının bu dönemin koşullarına uygun olarak yeniden değerlendirilmesini ve uygulanmasını ele alıyor. Bu bakımdan Rehber, transfer fiyatlandırmasıyla ilgili süreçleri yöneten vergi mükellefleri ve vergi idareleri için önemli bir ihtiyacı karşılıyor, konuyla ilgili açıklama ve destek sağlıyor.

Yine OECD’ye göre; bazı gelişmekte olan BEPS Kapsayıcı Çerçeve üyesi ülkelerin, Birleşmiş Milletler Gelişmekte Olan Ülkeler İçin Transfer Fiyatlandırmasına İlişkin Uygulama El Kitabını (United Nations Practical Manual on Transfer Pricing for Developing Countries)[3] takip edebilecekleri kabul edilmekle birlikte, Rehber bu ülkelere de yardımcı olacak mahiyette.

Toplam 31 sayfadan Rehberde dört öncelikli konu belirlenmiş ve ele alınmış durumda. Nitekim Rehberin dört ana bölümü de aşağıda yer verilen bu konulardan oluşuyor:

1- Karşılaştırılabilirlik Analizi (Comparability Analysis), 2- Zararlar ve COVID-19’a Özgü Maliyetlerin Paylaşımı, 3- Devlet Yardımı Programları ve 4- Peşin Fiyatlandırma Anlaşmaları (APAs - Advance Pricing Agreements).

Rehberde; belirtilen bu ana bölümlerin altında, giriş bölümünün ardından konuyla ilgili bazı sorulara cevaplar veriliyor. Ele alınan ve önemli olarak değerlendirdiğimiz bazı sorular ise bölümler itibariyle aşağıda yer alıyor:

1- Karşılaştırılabilirlik Analizi:

- 2020 mali yılı için geçerli olabilecek bir karşılaştırılabilirlik analizi için hangi bilgi kaynakları kullanılabilir?

- Önceden bütçelenmiş mali bilgiler emsallere uygun fiyatların belirlenmesinde kullanılabilir mi?

- Fiyatların belirlenmesinde, zamanlamayla ilgili sorunlar hangi koşullar altında dikkate alınır?

- Bilgi eksikliklerini gidermek için hangi pratik yaklaşımlar kullanılabilir?

- Başka krizlerden elde edilen veriler fiyatların belirlenmesi sırasında kullanılabilir mi?

- Karşılaştırılabilirlik analizinde kullanılacak verilerde veri dönemi nasıl belirlenebilir?

- Fiyat ayarlama (belirleme) mekanizmaları emsallere uygun fiyatın tespiti açısından uygun olur mu?

2- Zararlar ve COVID-19’a Özgü Maliyetlerin Paylaşımı:

- COVID-19'dan kaynaklanan operasyonel veya istisnai (döneme özgü) maliyetler ilişkili taraflar arasında nasıl paylaştırılmalıdır?

- Karşılaştırılabilirlik analizinde COVID-19'dan kaynaklanan istisnai (döneme özgü) maliyetler nasıl dikkate alınmalıdır?

- COVID-19 salgınından kaynaklanan mücbir sebep hali zararların dağıtımını nasıl etkileyebilir?

3- Devlet Yardımı Programları:

- Devlet yardımının alınması, kontrol altındaki (ilişkili kişilerle yapılan) işlemlerin fiyatını etkiler mi?

- Devlet yardımının alınması, kontrol altındaki (ilişkili kişilerle yapılan) bir işlemde riskin taraflar arasında dağılımını değiştirir mi?

- Devlet yardımının alınması karşılaştırılabilirlik analizini etkiler mi?

4- Peşin Fiyatlandırma Anlaşmaları:

- COVID-19'un mevcut peşin fiyatlandırma anlaşmaları üzerindeki etkisi nedir?

- COVID-19'un müzakeresi devam eden peşin fiyatlandırma anlaşmaları üzerindeki etkisi nedir?

Sonuç olarak; pek çok ülke vergi mükellefi ve vergi idaresi için olduğu gibi, aynı zamanda “BEPS Kapsayıcı Çerçeve” üyesi de olan ülkemiz vergi mükellefleri ve vergi idaresi açısından da Rehber oldukça önemli. Ayrıca, çok uluslu pek çok şirketin ülkemizde faaliyette bulunduğu hususu ve bunun vergi matrahına etkisi de göz önünde bulundurulduğunda, salgın koşullarında transfer fiyatlandırması konusu vergi idaresi açısından belki de daha büyük önem arz ediyor. Bu nedenle mükelleflerimiz, ama özellikle vergi idaremiz açısından Rehberdeki açıklamaların dikkatle irdelenmesi ve değerlendirilmesi gerekiyor.