Bu çalışma İstanbul özelinde Osmanlı döneminde yaşanan vergi sorunlarına odaklanmıştır. 16. ve 19. yüzyıllar arasını kapsayan bu araştırmanın temel kaynaklarını İstanbul mahkeme kayıtları (kadı sicilleri) oluşturmaktadır. Mahkeme kayıtlarında, Osmanlı İstanbul’unda günümüzdekine benzer çifte vergileme, aşırı vergileme, vergi kaçakçılığı, vergiden kaçınma ve vergi ihtilafları gibi temel sorunlar üzerine çok sayıda dava tespit edilmiştir. Bunun yanında, günümüzde gözlenme ihtimali çok düşük olan birçok vergi sorunu İstanbul mahkeme kayıtlarına yansımıştır. Bunlar içerisinde, yasal olmayan vergi tarhı yanında, vergi toplayıcıları arasında ve mükelleflerin kendi aralarında yaşadıkları çekişmeler kayda değerdir. Tahsildarlar, kadılar ve diğer kamu görevlileri çoğu zaman birbirlerinin görev ve yetki alanına müdahale ederek vergi tahsilatından elde ettikleri payı büyütmeye çalışmışlardır. Mükellefler arasındaki çekişmelerin ise büyük bir kısmını, mükellef sayısını çok tutmaya çalışan ahalinin, vergiden muaf olanları kendi vergi borçlarına ortak etme çabaları oluşturmaktadır. Önemli miktarda gelir kaybına sebep olan vergi muafiyet alanının geniş tutulması da bu çekişmeleri ve yasal olmayan vergi tarhını körüklemiştir. Osmanlı döneminde vergi tahsilatı konusunda; örgütlenme, temsil mekanizması ve genel hukuk kuralları gibi kurumlardan ziyade mültezimler vb. bireylerin öne çıkması yukarıdaki erken modern döneme özgü vergi sorunlarının yaşanmasına sebep olmuştur.
This study focuses on the tax problems experienced in Ottoman Istanbul. Main sources of this research are court records of Istanbul, for the period of 16th and 19th centuries. In these records, lots of cases detected concerning double taxation, over-taxation, tax evasion, tax avoidance, and tax disputes. However, there are a lot of cases on tax problems in the court records that couldn’t be seen nowadays. Among them, unlawful tax assessment, contests between tax collectors and contests between taxpayers are remarkable. In Ottoman times, tax collectors, judges, and other officials interfered with each other and tried to increase their own portion from tax collection. Contests between taxpayers were in general comprised of efforts to associate tax-exempt people for tax obligation. In addition tax exemptions, caused a decline in revenue, rushed up these contests and unlawful tax assessment. In the Ottoman period, prominence of individuals (tax-farmers) in taxation rather than institutions (political representation and general rules of law) caused to be seen these tax problems of early modern times.