213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun mükerrer 298 nci maddesinde enflasyon düzeltmesi uygulaması ile ilgili hükümlere yer verilmiştir. Düzenleme uyarınca, mükellefler malî tablolarda yer alan parasal olmayan kıymetlerini maddede belirtilen hükümlere göre enflasyon düzeltmesine tâbi tutmalıdırlar. Madde uyarınca kazançlarını bilanço esasına göre tespit eden gelir ve kurumlar vergisi mükellefleri fiyat endeksindeki artışın, içinde bulunulan dönem dahil son üç hesap döneminde %100'den ve içinde bulunulan hesap döneminde % 10'dan fazla olması halinde malî tablolarını enflasyon düzeltmesine tâbi tutmak durumunda olup; enflasyon düzeltmesi uygulaması, her iki şartın birlikte gerçekleşmemesi halinde sona ermektedir.

Yİ-ÜFE son 12 ay %79,89; son üç yıl için %141,70 artmış durumda. Buna göre enflasyon muhasebesi hükümleri dikkate alınarak 31.12.2021 tarihli mali tablolar düzeltilmek durumunda.

Mükkerrer 298 nci maddede yer alan % 100 oranını % 35'e kadar indirmeye veya tekrar kanunî seviyesine kadar yükseltmeye, % 10 oranını ise % 25'e kadar çıkarmaya veya tekrar kanunî seviyesine kadar indirmeye Cumhurbaşkanına tanınan yetkilerin kullanılması da bu durumu değiştirmiyor. Yasal düzenleme yapılmaz ise enflasyon düzeltmesi mutlaka yapılacak.  

Bazıları hatırlayacaktır kapsama giren mükellefler ilk önce 31.12.2003 tarihli bilançolarını Vergi Usul Kanunu Geçici 25 nci maddeye göre daha sonra da son olarak 31.12.2004 tarihli bilançolarını mükerrer 298 nci maddeye göre düzeltmeye tabi tutmuştu. O günden bugüne şartlar oluşmadığı için enflasyon muhasebesine ilişkin hükümler bir daha uygulanmamıştır.

Enflasyon muhasebesinin uygulanması işletmeleri daha az veya daha fazla vergi ödemek durumunda bırakabilecektir. Bu ise tamamen işletmenin sahip olduğu parasal ve parasal olmayan kalemlerin bilanço yapısı içerisindeki dağılımına ve tutarlarına bağlıdır.

Kanunda Parasal kıymetler; Türk Lirasının değerindeki değişmeler karşısında nominal değerleri aynı kaldığı halde satın alma güçleri fiyat hareketlerine göre ters yönde değişen kıymetler (Yabancı paralar da parasal kıymet olarak dikkate alınır) olarak tanımlanmış; parasal olmayan kıymetler ise parasal kıymetler dışındaki kıymetler olarak tanımlanmış.

31.12.2003 tarihli Bilançoların ne şekilde düzeltileceğine ilişkin açıklamalara 28.02.2004 tarih ve 25387 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 328 Seri No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği’nde yer verilmiş olup, Tebliğe ekli listelerde hangi kalemlerin parasal kalem hangilerinin ise parasal olmayan kalem olduğu ayrıntılı bir biçimde açıklanmıştır. Tebliğe ekli listelerde öz sermaye kalemlerine yer verilmemiş olup; Tebliğde, aksine hüküm olmamak şartıyla öz sermaye kalemleri "parasal olmayan kıymet" olarak kabul edilmiştir.

Enflasyon düzeltmeleri, ilgili kıymetlere ait fark hesaplarına ve enflasyon düzeltme hesabına kaydedilmektedir. İlgili parasal olamayan kalem düzeltme katsayısı ile çarpılmakta ve düzelme sonrası değer ile düzeltme öncesi değer arasındaki fark enflasyon fark hesaplarına kaydedilmektedir. Başka bir deyişle Enflasyon fark hesapları, parasal olmayan kıymetlerin düzeltme işlemi sonrası değeri ile düzeltme öncesi değeri arasındaki farklarının kaydedildiği tali hesaplardır ve enflasyon düzeltme hesabı ile karşılıklı olarak çalışırlar.

İşletmeler bilançolarının aktifinde yer alan parasal olmayan kıymetlerin düzeltme katsayısı ile düzeltilmesi sonucu bulunan farkları ilgili parasal olmayan aktif kalemler için açacakları enflasyon fark hesabının borcuna kaydedecekler karşılığında ise enflasyon düzeltme hesabının alacağına kayıt yapacaklardır.

İşletmeler bilançolarının pasifinde yer alan parasal olmayan kıymetlerin düzeltme katsayısı ile düzeltilmesi sonucu bulunan farkları ilgili parasal olmayan pasif kalemler için açacakları enflasyon fark hesabının alacağına kaydedecekler karşılığında ise enflasyon düzeltme hesabının borcuna kayıt yapacaklardır.

Tüm bu düzeltme işlemleri tamamlandığında Enflasyon Düzeltme Hesabının bakiyesi, Dönem Kar/Zarar Hesabına devredilerek kapatılacak ve verilen bakiye türüne göre işletmenin dönem kar ya da zararı artacak ya da azalacaktır. 2003 yılı finansal tabloların düzeltilmesinde oluşan Enflasyon Düzeltme Hesabının bakiyesi geçmiş yıllar karı / zararı hesabına aktarılmış; bu şekilde tespit edilen geçmiş yıl karı vergiye tabi tutulmamış geçmiş yıl zararı ise zarar olarak kabul edilmemişti.

VUK Mükerrer 298 nci maddenin A fıkrasının 7 nci bendinde de enflasyon düzeltmesi uygulanmayan bir hesap döneminden sonra enflasyon düzeltme şartlarının yeniden oluşması halinde; enflasyon düzeltmesi yapılan en son dönemden başlamak üzere enflasyon düzeltmesi yapılacağı; bu şekilde belirlenen geçmiş yıl kârının vergiye tâbi tutulmayacağı, geçmiş yıl zararının ise zarar olarak kabul edilmeyeceği, matrahın tespitinde geçmiş yıl malî zararlarının mukayyet değerleri ile dikkate alınacağı açıklanmıştır.

Dolayısıyla 2021 yılına ilişkin yapılacak olan düzeltme işlemlerinin şirketlerin 2021 vergi matrahlarını etkilememesi gerekir diye değerlendiriyorum. 2021 yılı amortismanlarının düzeltilen değer üzerinden ayrılıp ayrılmayacağına ilişkin tartışmalar olsa da aynı 31.12.2003 tarihli finansal tabloların düzeltilmesinde olduğu gibi sadece düzeltme işlemi yapılmasının daha doğru olacağını değerlendiriyorum.  Elbette 2021 yılı sonunda yapılması gereken düzletme sonrası oluşan bakiye tutarlar 2022 yılının açılış kayıtları olacak, 2022 yılı amortismanları bir önceki yıl düzeltilerek gelen tutarlar üzerinden ayrılacak, düzeltilen amortismana tabi iktisadi kıymetler satıldığında enflasyon fark hesapları ve maliyet addolunacak ve satış kar zararları buna göre belirlenecek, düzeltmeye tabi tutulmuş olan stoklar satıldığında stoklara ilişkin fark hesapları satılan mal/mamul maliyetinin bir parçasını oluşturacaktır.

Enflasyon düzeltmesinden çıkılması için gereken koşulların 2022 yılının mart ayı sonu itibariyle oluşmaması halinde parasal olmayan varlık ve kaynaklar düzeltme katsayıları ile düzeltilecek; ancak bu defa Enflasyon Düzeltme Hesabının bakiyesi, Dönem Kar/Zarar Hesabına devredilerek kapatılacak ve verilen bakiye türüne göre işletmenin dönem kar ya da zararı ortaya çıkmış olacaktır.

Enflasyon düzeltmesinin işletmelerin daha az mı yoksa daha fazla mı vergi ödemelerine neden olacağı yukarıda yer alan açıklamaların incelenmesinden de görüleceği üzere tamamen parasal olmayan kalemlerin bilanço içerisindeki yapısına, tutarına ve hangi tarihten itibaren düzeltileceğine bağlı olarak hesaplanacak düzeltme katsayısının değerine bağlıdır.

Çok genel bir bakış açısı ile şu söylenebilir ki özsermaye yoğun çalışan ve sahip olduğu bu sermayesini parasal kalemlere yatıran bir işletmenin enflasyon düzeltmesi sonrası dönem karı azalacak ya da dönem zararı artacaktır; çünkü bu işletmenin sermayesi enflasyon karşısında erimiş durumdadır.

Yabancı kaynak yoğun çalışan bir işletme ise bu yabancı kaynaklarını parasal olmayan kalemlere yatırmışsa, enflasyon düzeltmesi sonrası dönem karı artacak ya da dönem zararı azalacaktır, çünkü bu işletme parasal nitelikteki yabancı kaynaklarını satın alma gücünü fiyat hareketleri ile aynı yönde değişerek koruyan parasal olmayan varlıklara yatırmış durumdadır.

Enflasyon muhasebesin uygulanması finansal tabloların olabildiğince gerçeği yansıtmalarının sağlanması ve enflasyonun finansal tablolar üzerindeki etkisinin ortadan kaldırılarak vergi matrahının doğru bir şekilde kavranması bakımından bir zorunluluktur; ancak uzun yıllardır uygulanmayan enflasyon düzeltmesine ilişkin hükümlerin yeniden gündeme gelmesi mükellefler nezdinde bir belirsizlik de yaratmaktadır.

Bazı mükellefler zaten enflasyon muhasebesine göre düzeltmeye tabi tutacakları taşınmazları ve amortismana tabi iktisadi kıymetleri için değer artışı üzerinden vergi ödememek için Vergi Usul Kanunu’nun geçici 31 nci maddesi hükümlerinden yararlanmayı Bakanlıkça bir açıklama yapılacak ve uygulama ertelenecek düşüncesiyle bekletmektedirler.  Hali hazırda %2 vergi ödeyerek geçici 31 nci madde hükümlerinden yararlanmış olan mükelleflerin ödedikleri vergileri geri alıp alamayacakları da belirsizlik yaratan diğer bir konu.

Enflasyon muhasebesine ilişkin düzeltme işlemlerin ne şekilde yapılacağına ve bunun 2021 yılı 4 üncü geçici vergi ve yıllık kurumlar vergisi matrahı üzerindeki etkilerinin ne olacağına ilişkin bir Tebliğin bir an önce çıkarılması gerekiyor. Ayrıca enflasyon düzeltmesine geçilmesi ile birlikte 2021 yılında yeniden hayatımıza giren finansman gider kısıtlaması gibi uygulamalara gerek olup olmadığı yeniden değerlendirilmelidir.