Katma Değer Vergisi’nde Oran Ayarlaması: “2812 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı”

Yunus Emre Ülkü*

Bu köşe yazısında, temel olarak 31.07.2020 tarihli ve 31202 sayılı T.C. Resmî Gazete yayımlanan 2812 Karar Sayılı Cumhurbaşkanı Kararı (“2812 sayılı Karar”) ele alınmaktadır. “2812 sayılı Karar” ile seçili mal ve hizmetlere yönelik Katma Değer Vergisi (KDV) için 31.12.2020 tarihine kadar (bu tarih dahil) etkili olacak şekilde, oran ayarlaması (indirimi) yapılmaktadır (bkz. Ek 1).“2812 sayılı Karar”, özellikle sağlık, iktisadi ve mali bakımdan toplum ve vatandaşlar için büyük bir zorluk oluşturan COVID-19 Salgını[1] ve sonrasında, bir bütün olarak Türkiye ekonomisine yansıyan (ve yansıyacak) etkileri (çoğunlukla gelir kayıplarını)nispeten elimine etmek/yeni vergi(leme) kaynağı yaratmak amacıyla, yukarıda belirtilen tarihe kadar etkili olacağı planlanan ve mali yönü ağır basan bir karar olarak okunabilir.Bununla birlikte,Ek 1’de örtük olarak belirtilen (ve bununla doğrudan ve/veya dolaylı bir biçimde ilintili olan)çeşitli mal ve hizmet sektöründe[2] faaliyet gösteren iktisadi karar birimlerinin davranışı, pozitif yönlü olarak etkilenmek istenmektedir. Böylelikle, COVID-19 Salgını’ndan doğrudan ve/veya dolaylı bir biçimde etkilenen sektörler ile hanehalklarının iktisadi faaliyetlerine destek sağlanması amacının güdüldüğü belirtilebilir.

Bu oran ayarlaması ile ağırlıklı olarak reel sektör için COVID-19 Salgını döneminde cılız kalan talebi canlandırabilmek ve bu dönem öncesinde ilişkili olan sektörlerin iktisadi faaliyet düzeyini yakalama sürecini hızlandırabilmek, zımni olarak istenmektedir. Böylece, bu oran ayarlaması yoluyla, bu yılki iktisadi büyümeye (reel GSYH’ye), sınırlı olarak katkı yapılacağı öngörülmektedir. Ancak, daha geniş perspektifle, tüm ekonomiler için bu yılın sonuna doğru ikinci bir salgının yaşandığı bir senaryo olursa (bu konuda bkz. OECD, 2020), çoğu durumda birçok sektör, geçici bir süre için iktisadi faaliyetlerini durdurulabilir ve daha sıkı finansal koşulların bir araya gelmesiyle birlikte, iktisadi ve mali bakımdan bunalım içerisine girebilir[3]; bunlar sonucunda da hükümetlere olan güven kaybı azalabilir ve önemli ölçüde kısa dönemli iktisadi bozulmaya ve iş kayıplarına bağlı olarak sosyal anlamda da huzursuzluk çıkabilir ve dolayısıyla, bunları telafi etmek, sanılanın aksine, güç olabilir. Bununla birlikte, halk sağlığı durumumun iyileşmesine bağlı olarak, iktisat faaliyetler eski düzeyine dönecek olsa da; iktisadi karar birimlerinin ağırlıklı olarak COVID-19’dan kaynaklanan yaşadığı gelir kayıpları ve bunun sonucunda borç yüklerinde artış görüleceği, ihracat büyümesinin cılız kalacağı, turistlerin ülke içerisine yaptıkları ziyaretlerin azalması nedeniyle turizm sektöründe istihdam olanağının azalacağı ve böylece, iktisadi toparlanmanın kademeli olarak gerçekleşeceği öngörülmektedir. Bunun nedenleri; jeo-politik belirsizliklerin ön plana çıktığı Türkiye’de ve ülke ekonomisinin dışsal şoklara maruz kaldığı, makroekonomik temellerin yüksek enflasyon, döviz kuru oynaklığı, oynak sermaye hareketleri ve bankacılık sisteminin bazı kısımları için aşırı miktarda hızlı kredi büyümesine bağlı olarak ortaya çıkan finansal riskler nedeniyle kırılganlık yaşamasına bağlanabilir. Elbette, bunlardan bazısı, devletin şarta bağlı (koşullu) yükümlülüklerini arttırmakta etkili olmakta ve bu nedenle, ülkenin risk primi ve dış borçlanma maliyetlerinin daha yüksek bir seviyeye çıkmasına da katkıda bulunmaktadır (OECD, 2020: 322). Bu bağlamda mali, parasal ve finansal politikaların şeffaflığı ile güvenilirliği güçlendirilerek; kırılganlık taşıyan makroekonomik temellerinin ele alınıp ülkenin dışsal şoklara yönelik kırılganlığının azaltılmasına yardımcı olunabilir.

Öte yandan, işletmeler ile ağırlıklı olarak ücret geliriyle geçinenlerin COVID-19 Salgını’ndan kaynaklanan zararını minimize etmek, oldukça hayati bir önem sahiptir. Ancak, örneğin Türkiye ekonomisi için COVID-19 Salgını’ndan kaynaklanan iktisadi ve mali zorlukların büyüklüğü ve Türk hükümetin şirketlere yardım etmek ve istihdam kayıplarını sınırlamak amacıyla ilave önlemler aldığı dikkate alındığında, bu salgının mali maliyeti daha da yüksek olabilir (EC, 2020: 147). Bu bakımdan, politika yapıcıların COVID-19 Salgını ve sonrasında mali, parasal ve sosyal sigorta araçları da dahil olmak üzere imalat, hizmet ve perakende sektörlerini desteklemek amacını güderek uygulayabileceği politika setinin içeriği, oldukça önem taşımaktadır; “2812 sayılı Karar”, nispeten bunlarla ilişkilendirilebilir. Hatta devam eden süreçte, örneğin majör hanehalkları ve işletmelerine ait tüketim kalemlerindeki KDV istisna ve muafiyetleri, vergi getirilerini sınırlayan temel bir unsur olarak kabul edilirse, KDV ve ÖTV gibi harcamalar üzerinden alınan vergiler için önemli ölçüde değişiklik yapılması gerekebilir. Böylece, “2812 sayılı Karar” ve benzeri yasal düzenlemeler yoluyla, yukarıda belirtilen mali etkiler sınırlı olarak giderilebilecek, kayıt altına alınmayan iktisadi faaliyetlerinin de önüne geçilebilecektir. Fakat, bu yasal düzenlemelerin içeriği bakımından bütüncül bir çerçevede kurgulanması, daha genel bir yaklaşımla, ülke ekonomisi için etkin bir kamu geliri ve harcaması politikası üretilebilmesi bakımından bir ön şart olarak kabul edilebilir.

Sonuç olarak, “2812 sayılı Karar”la; çoğu durumda (i) COVID-19 Salgını’ndan kaynaklanan iktisadi ve mali etkilerin sınırlı olarak ortadan kaldırılması, (ii) bu dönemde zayıf kalan talebin canlandırabilmesi, (iii) kapsanan mal ve hizmet sektörleri için –düşük bir oranda olsa bile– yeni vergi(leme) alanının yaratılması ve (iv) kayıt dışında kalan iktisadi faaliyetlerininönüne geçilebilmesinin istendiği ve böylece,  bu yılki iktisadi büyümeye, sınırlı olarak katkı yapılacağı örtük bir biçimde anlaşılmaktadır. Elbette, daha geniş bir perspektiften bakıldığında, bu ve benzeri düzenlemelerin,bunların etkileşim alanı belirlendikten sonra, örneğin Türkiye’ye özgülenmiş ticaret politikası, sosyal ve işgücü piyasası politikası, finansal ve para politikaları da dahil olmak üzere diğer politika araçları ile büyük ölçüde uyumlu olmasının gözetilmesi ve daha yakından takip edilmesi gerekmektedir.

Referanslar

European Commission. (May 2020), European Economic Forecast: Spring 2020, Directorate-General for Economic and Financial Affairs, Institutional Paper, Luxembourg, ISSN: 2443-8014 (online).

OECD (June 2020), OECD Economic Outlook, Volume: 2020, Issue 1: Preliminary version, No. 107, OECD Publishing, Paris, ISBN: 978-92-64-70061-1 (pdf).

T.C. Gelir İdaresi Başkanlığı, “KDV Oranları”, https://www.gib.gov.tr/node/108756, Erişim Tarihi: 31.07.2020.

T.C. Resmî Gazete, İstatistik Pozisyonlarına Bölünmüş Türk Gümrük Tarife Cetveli (Karar Sayısı: 1951), Yayımlanma Tarihi: 30.12.2019, Sayı: 30994 (1. Mükerrer),https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2019/12/20191230M1-1.pdf.

T.C. Resmî Gazete, Mal ve Hizmetlere Uygulanacak Katma Değer Vergisi Oranlarının Tespitine İlişkin Kararda Değişiklik Yapılmasına Dair Karar (Karar Sayısı: 2812), Yayımlanma Tarihi: 31.07.2020, Sayı: 31202, https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2020/07/20200731-4.pdf.

Voyvoda, Ebru ve Yeldan, A. Erinç. (Mayıs 2020), “COVID-19 Salgının Türkiye Ekonomisi Üzerine Etkileri ve Politika Alternatiflerinin Makroekonomik Genel Denge Analizi”, COVID-19 ve Toplum: Salgının Sosyal, Beşeri ve Ekonomik Etkileri, Sorunlar ve Çözümler konulu Proje kapsamında TÜBİTAK–SOBAG tarafından Desteklenen Çalışma, No: 120K541, Ankara.